Foto: Branko Vasiljević
Nema puta, nema drveća, niti kakvog većeg kamena da bude orijentir. I opojni miris divlje mente. Zelenu monotoniju razbija usamljeno belo pokretno mongolsko stanište od valjane vune – ger i oko njega konji i ovce na ispaši.
Na zapadnom obodu stepe, pre nego što se spoji s planinom Hangai, nalazi se plodna dolina reke Orhon. Ova dolina je kolevka Turaka, Ujgura i Mongola.
U stepi pored obale svijeno je neveliko naselje prizemnih kuća, sa metalnim krovovima obojenim različitim bojama, okruženih drvenom tarabom, s prašnjavim ulicama i nekoliko viših zgrada silosa i magacina, Harhorin.
Pored Harhorina su, okruženi dugim zidom sa 108 stupa, preostali hramovi nekada moćnog manastira Erden Zuu, prvog budističkog svetilišta u Mongoliji, sagrađenog sredinom šesnaestog veka, kada je tibetanski budizam prihvaćen kao državna religija.
Dugo se nije znalo da se na ledini pored manastira nalazila prestonica najveće imperije u istoriji, mongolske – Karakorum.
Glas o njemu prvi je proneo fratar Karpini, koji je boravio u Mongoliji sredinom trinaestog veka, ali ga nije posetio (po povratku bio je katolički primas Srbije i umro je u Baru).
Rubruk, misionar koga je rimski papa poslao desetak godina kasnije da mongolsko pleme pokrsti, ostavio je detaljno svedočanstvo.
Karakorum je bio okružen zidom, u kome se nalazio dvor, skladišta za ratnu opremu i opljačkano blago i kuće vlastele, kao i trgovački i zanatlijski kvartovi. Postojali su budistički hramovi, džamije i hrišćanska crkva.
Grad je bio neka vrsta prelaza iz nomadskog načina života Mongola i njihovih pokretnih staništa u stalno naselje, diktiranog potrebom ustrojstva administracije.
Rubruk beleži i jedan kuriozitet dvora – srebrno drvo koje je francuski zarobljenik izgradio za slavlja Monke-hana, a iz čijih grana su tekli vino, kumis, pirinčana rakija i medovina.
Arheološka istraživanja otkrila su da je grad osnovao Džingis-han, 1220. godine. Do tada, veliki han je stanovao šatoru na pokretnoj platformi, koju su vukli volovi; gde bi se zaustavio, tamo je bio dvor – orda.
Njegov naslednik, Ogadaj, uredio je Karakorum s namerom da on bude kao Bagdad, najsjajniji grad tog vremena. Iz Karakorma je nepobediva mongolska horda dojahala, posle pustošenja Evrope, i do Srbije; ali, kako je Ogadaj sam izjavio u „Tajnoj istoriji Mongola“, najranijem mongolskom spisu, dozvolio je da ga pobedi – vino; bio je alkoholičar.
Karakorum je bio prestonica tek četrdesetak godina. Kublaj-han preselio je glavni grad u današnji Peking.
Od Karakoruma ostala je samo velika kamena kornjača, koju sam jedva pronašao skrivenu u stepi. Ona se nalazila na jednom od ulaza u grad i trebalo je, kao simbol dugovečnosti, da Karakorumu garantuje postojanost.
Na brdu iznad Harhorina podignut je i spomenik nekadašnjim imperijama – turskoj, ujgurskoj i mongolskoj. U muzeju se vidi nešto iskopanih ostataka i opisan je život Džingis-hana.
Čoveka svesnog da, kao i svaki autokrata koji želi da sam vlada, nema prijatelja. Priznao je u „Tajnoj istoriji“: „Moj najverniji prijatelj je – moja senka“.
