Najpre je 1524. po zapovesti sultana Sulejmana Veličanstvenog podignut Mali grad, kada komandant turske vojske Bali-beg, u cilju ratovanja sa Ugarskom, podiže znatno jače utvrđenje i daje mu ime Fethi Islam (Fetislam). Fetislam i Kladovo već 1666. obilazi poznati turski putopisac Evlija Čelebija i njegov zapis najstariji je opis ove tvrđave.
„Tvrđava se nalazi na jednom uzvišenju na obali Dunava. Građena je u obliku četvorougaonika i snabdevena je sa dvanaest jakih i visokih kula, koje su građene od tvrdog materijala, a pokrivene su daskom. Tvrđava ima dvostruke zidove, opkop i jednu demir kapiju koja je okrenuta prema jugoistoku. U kuli, iznad kapije, nalazi se Sulejman – hanova džamija sa minaretom zidanim od cigle i kuća dizdara. Obim tvrđave iznosi hiljadu i stotinu koraka. To je malena i jaka kamena tvrđava građena tako tvrdo kao da je gradio Šedad. U dolma – palanci, koja se nalazi na Dunavu, kuće su trošne i u njima ne stanuje niko. Sa dunavske strane nalazi se trostruki gradski bedem. Tu stoje topovi kojima nema ravnih. Municija i oružje su takođe savršeni. Pred gradskom kapijom nalazi se musala i mejtaš“, zapisao je Čelebija objašnjavajući i da se na jugoistočnoj strani grada nalazi „spoljna varoš u kojoj postoje samo četiri muslimanske bogomolje i četiri stotine prostranih kuća, prizemnih i na sprat; građene su od tvrdog materijala. Neke su pokrivene daskom, a većina crvenom ćeramidom. Okružena su vinogradima i baštama.“
Tadašnje Kladovo je prema zapisu turskog putopisca imalo „lep i prijatan hamam sa dobrim zrakom i jedan han u kome borave bogati trgovci“, dve medrese učenih ljudi, dve derviške tekije i pet osnovnih škola. Na obali Dunava bilo je pedesetak dućana u kojima se izrađuje i prodaje municija i isto toliko ribarnica.
Čelebija je primetio da stanovništvo govori bošnjački i turski, da zna i vlaški jezik, a budući da je klima vrlo prijatna i umerena, mladići i devojke su vrlo naklonjeni ljubavi, što je posledica uticaja vode Dunava.
Pedesetak godina kasnije, u vreme austrijsko-osmanskih ratova (između 1717. i 1737. godine) Kladovo i drugi podunavski gradovi dobijaju na značaju i oko postojeće tvrđave podignut je Veliki Grad sa šest bastiona. Bedemi Velikog Grada su dodatno ojačani oko 1818. za vreme vladavine sultana Mahmuda II kada Turci drugi put osvajaju Fetislam što potvrđuju i natpisi na kapijama. Na Varoš-kapiji stoji: „Pod senkom ovog cara, grad ovaj bi ukrepljen i zidine fetislamske dovršiće se i načiniše za ovog cara“. Veličanje sultana Mahmuda pribeleženo je i na Orospi kapiji na mermernoj ploči gde je zabeleženo da „on načini ovo lepo utvrđenje i utvrdi njegove zidine onako kao što je njegova vera tvrda“, dok je Dunavskoj kapiji Izedin istakao „njegovo veličanstvo sultana Mahmuda“ koji je „unapredio svoju državu, grad ovaj podigao i sa sviju strana povukao prečagu neprijateljima“. Fetislam ostaje u rukama Osmanlija sve do 1867. godine, kada je sa još šest gradova, predat knezu Mihailu.
Sistematska arheološka i arhitektonska istraživanja Fetislama obavljena su u drugoj polovini 70-ih godina prošlog veka, a obimni konzervatorski radovi u vreme izgradnje HE „Đerdap 2“. U Fetislamu se i danas radi i kroz koju godinu i ova će tvrđava na Dunavu biti prava turistička atrakcija.
– Tvrđava Fetislam je nekada bila strateško vojno utvrđenje, a danas predstavlja spomenik kulture, odnosno kulturno dobro od velikog značaja za Srbiju. Nakon godina koje su devastirale Fetislam i izuzev sportskih terena koji se nalaze u okviru lokaliteta, značaj ove izuzetne srednjovekovne fortifikacije je bio zanemaren.
Fetislam je bio nebezbedno mesto koje je svojim izgledom opominjalo generacije da je krajnji trenutak da mu se povrati život. Opština Kladovo je jedna od prvih koja je uradila kompletnu projektnu dokumentaciju za revitalizaciju i rekonstrukciju ostataka svog utvrđenja na Dunavu. Vodili smo se obavezom prema budućim generacijama da je implementacija i razvoj novih sadržaja i proizvoda besmislen ako se prvo nasleđe ne sačuva i zaštiti. Napokon je došao trenutak da se kroz fondove EU i uz pomoć nadležnih nacionalnih institucija, Fetislamu povrati stari sjaj i oživi u funkciji turizma, privredne grane koja ima najviše potencijala za razvoj opštine Kladovo – kaže za Danas predsednik Opštine Kladovo Saša Nikolić.
Prvi čovek Opštine najavljuje za jun otvaranje Vizitor centra u Fetislamu, arhitektonske celine spoja autentičnog srednjovekovnog graditeljstva i modernog, prilagođenu potrebama savremenog čoveka, odnosno posetioca, kao i druge radove kojima će ova tvrđava biti kulturno istorijski lokalitet funkcionalno prilagođen potrebama posetilaca i turista.
– Vizitor centar je izgrađen kao deo projekta „Nasleđa na Dunavu“ finansiranog od strane EU kroz fondove prvog poziva programa IPA CBC Ro-Ser. kroz drugi poziv istog programa, opština Kladovo nastavlja sa realizacijom projekata na uređenju tvrđave Fetislam, odnosno rekonstrukciju i zaštitu Malog grada izgrađenog 1524. godine za vreme vladavine čuvenog Sulejmana Veličanstvenog – ističe Nikolić.
Sledeće godine, kako kaže, započinju rekonstrukciju letnje pozornice, laguma i Varoš-kapije sa delom bedema između prednjih bastiona koji će se prvo arheološki istražiti i konzervirati.
– Do 2023. godine, naša Tvrđava će izgledom biti uređen kulturno istorijski lokalitet, a funkcionalno prilagođen potrebama posetilaca i turista. Nakon uređenja i konzervacije tvrđave, planirana je izgradnja objekata u kojima će se pružati ugostiteljske i druge usluge neophodne za funkcionisanje celine tvrđave Fetislam. Ulica Kralja Aleksandra u centru Kladova ili kako je mi zovemo Stara čaršija, pod zaštitom je Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša i predstavlja glavnu gradsku promenadu sa skoncentrisanim ugostiteljskim i trgovinskim objektima – naglašava Nikolić.
Uređenjem Fetislama, ističe on, Kladovo će dobiti novu centralnu turističku zonu, dostupnu za sve prolaznike i namernike sa različitim sadržajima i raznovrsnim uslugama.
– Radujemo se izazovima da učinimo Kladovo boljim i lepšim mestom, ali smo takođe svesni da je neophodan integrisan razvoj i saradnja sa opštinama koje čine destinaciju Đerdapa sa naše i rumunske strane, podunavskim gradovima, a posebno onim sa kojima ćemo razviti kulturnu rutu „Tvrđave na Dunavu“ u cilju obogaćivanja turističke ponude – zaključuje predsednik Opštine Kladovo Saša Nikolić.
Biser Dunava
Ova podunavska opština je odnedavno zvanično dobila status Biser Dunava ispunivši kriterijume standarda održive mobilnosti u turizmu uz još deset destinacija na Dunavu, od Ulma u Nemačkoj do delte Dunava u Rumuniji. Uz Kladovo jedini Biser Dunava u Srbiji, u mrežu dunavskih održivih destinacija su uključene i destinacije iz Nemačke, Austrije, Mađarske, Slovačke, Slovenije, Hrvatske i Rumunije, kojima je ovaj status dodeljen na međunarodnoj konferenciji, održanoj u Austriji, kada je zvanično formirana i „Mreža za održivu mobilnost i turizam duž Dunava-Biseri Dunava“ čije je sedište u Lincu.
