Foto: Branko Vasiljević
Imena su davali prvi evropski moreplovci koji su dolazili u dodir sa tamošnjim starim civilizacijama. Spuštajući se iz centralne Gane, iz Kumasija, na nekadašnju Zlatnu obalu u potrazi za istorijom, stigao sam do Elmine.
Tvrđava, na malom rtu koji oblikuje Okean i rečica Benjija, sa još jednim utvrđenjem na obližnjem brdu podignutom za odbranu s kopna, jedva da je dala mesta za naselje. Taj neveliki prostor je u isto vreme i ribarska luka i pijaca i mesto susreta religije i magije. Preplavljen je ogromnom masom stanovnika, kojih ima svuda: i na obali i oko tvrđave i na prašnjavim uličicama, a najviše na čamcima.
Čamci su, kao uostalom i u celoj zapadnoj Africi, vrlo slikoviti, obojeni jarkim bojama, ukrašeni maštovitim ilustracijama i s čudnim imenima. Na njima se živi, suši rublje, prevozi teret, odlazi u ribolov i prodaje ulov. Žene – kao i na pijacama u Akri i Kumasiju – graciozno drže na glavama posude s ribom, ugljem, povrćem i voćem. Gužva i koloritet čine ovi obalu živopisnom.
Elmina krije potresno svedočanstvo o jednom od najmračnijih razdoblja ljudske istorije – trgovini robovima. U zapadnoj Africi posetio sam i druga mesta vezana za trgovinu robovima, ostrvo Gore u Senegalu – o njemu je pisao Rastko Petrović – i Uidu i Beninu, kao i Zanzibar, na drugoj strani kontinenta. Ali Elmina je najočuvanija građevina koja ilustruje užasne uslove u kojima su držani robovi pre polaska na put bez povratka.
Elmina je prva građevina koju su Evropljani sagradili na tlu crne Afrike. Portugalci, koji su se prvi pojavili, podigli su tvrđavu kao trgovački punkt preko koga su pribavljali zlato iz zaleđa obale. Kada je zlata ponestalo, okrenuli su se trgovini robovima, koje su slali u Brazil, a zatim i španske kolonije u Americi. Kasnije su tvrđavu preoteli Holanđani, nastavljajući nehumanu trgovinu sa engleskim kolonijama, a od njih je kupili Englezi. Do kraja 18. veka kroz zatočenje u Elmini prolazilo je po trideset hiljada robova godišnje.
Kada je ponestalo robova na Zlatnoj obali, Elmina je postala tranzitni centar za robove sa Obale robova (susedni Benin), koji su ovde ukrcavani na brodove. U Uidi se nalazi memorijalni kompleks Put robova, koji se završava na obali Kapijom bez povratka. U Elmini su prolazili kroz Vrata bez povratka.
Pre ukrcavanja, robovi su držani po nekoliko meseci u lagumima Emine. Ti lagumi i danas izgledaju zlokobno; niski, memljivi, sa uskim prozorima prema moru, bez mogućnosti za kretanje, bez ikakvih sanitarija. Spas od ovih nepodnošljivih uslova bila je samo smrt; na brodovima, preko okeana bilo je još strašnije; a najstrašnije na plantažama šećerne trske ili pamuka u Americi.
Otvorio sam Vrata bez povratka i iz mračnog tunela izašao na svetlost dana. Dočekao me je život: na uskom pojasu morske obale vrvele su hiljade ljudi oko čamaca koji su doneli svež ulov ribe.
